شیخ کلینی فقیه و محدث تهرانی شیعه و حافظ یکصد هزار حدیث مستند

شهرستانهای تهران - خبرگزاری مهر: شیخ کلینی مشهورترین دانشمند و فقیه و محدث شیعه در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری است که حوالی تهران امروزی متولد شد.

به گزارش خبرنگار مهردر کرج، شیخ ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق رازی معروف به کلینی، شیخ کلینی، ثقه الاسلام کلینی به سال 285 هجری قمری و مطابق با 249 شمسی در زمان امام حسن عسگری (ع) در حوالی تهران متولد شد.

محل تولد وی روستای کلین از روستاهای قدیمی پیرامون تهران در 38 کیلومتری شهر ری و نزدیک حسن آباد قم بوده و به همین دلیل هم به رازی یعنی منسوی به ری هم خوانده می شود.

ابوجعفر کلینی در کودکی نزد پدر و دائی خود علوم اسلامی را فرا گرفت و سپس با منابع رجالی و حدیثی آشنا شد و بعد از آن برای کسب علم و دانش به شهر ری رفت.

شیخ کلینی در ری، قم، بغداد، کوفه و دیگر ممالک اسلامی در نیمه دوم سده سوم هجری دانشمندان بزرگ، فقها و محدثان بسیاری را ملاقات کرد و از آنان به اجازاتی دریافت کرد.

اساتید بزرگی همچون احمد بن محمد بن عاصم کوفی، حسن بن فضل بن زید یمانی، محمد بن حسن صفار، سهل بن زیاد آدمی رازی، محمد بن حسن طایی، محمد بن اسماعیل نیشابوری، احمد بن مهران، احمد بن ادریس قمی، عبدالله بن جعفر حمیزی به او علوم فقه و حدیث و رجال و سایر علوم اسلامی را آموختند.

شیخ کلینی کتابهایی نگاشته که از آن میان می توان به الکافی، الرجال، الرد علی القرامطه ، رسائل الائمه علیهم السلام و یک مجموعه شعر که مشتمل بر اشعار و قصایدی است که شعرا در مناقب و فضائل اهل بیت (ع) سروده اند.

ثقه الاسلام کلینی همچنین شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد که امروزه بسیاری از فقها و محدثین بنام و مشهور شیعه از شاگردان وی به حساب می آیند.

از شاگران وی می توان به ابن ابی رافع صمیری، احمد بن احمد کاتب کوفی، احمد بن علی بن سعید کوفی، ابوغالب احمد بن رازی، جعفر بن محمد بن قولوبه قمی، علی بن محمد بن موسی دقاق، محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن ابی زینب، محمد بن احمد صفوانی، محمد بن احمد سنانی زاهری مقیم ری، محمد بن علی ماجیلویه، محمد بن محمد عصام کلینی و هارون بن موسی اشاره کرد.

شیخ ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق رازی معروف به شیخ کلینی و یا ثقه الاسلام کلینی در سال328 قمری مطابق با 319 هجری شمسی روزی که مصادف با مبداء غیبت امام زمان (عج) بود در سن 70 سالگی در بغداد در گذشت.

یکی از بزرگان شهر بغداد به نام ابوقیراط محمد بن جعفر حسنی بر پیکر پاکش نماز خواند و او را در باب الکوفه در ناحیه شرقی رود دجله کنار پل قدیم بغداد به خاک سپردند که امروزه مزارش زیارتگاه مسلمانان است.

شیخ کلینـى از محضر اساتید برجسته ای که هـر یک در عصـر خـود از نـوابغ روز گار بشمار مـى رفتنـد کسب فیض نموده است که بـرخـى از آنها عبـارتند از:

1ـ احمد بن محمد بن عاصم کوفى.
2ـ حسن بن فضل بن زید یمانى.
3ـ محمد بن حسن صفار .
4ـ سهل بن زیاد آدمى رازى .
5ـ محمد بن حسن طایى .
6ـ محمد بن اسماعیل نیشابورى .
7ـ احمد بن مهران .
8ـ احمد بن ادریس قمی .
9ـ عبدالله بن جعفر حمیری.

همچنین بسیاری از فقها و محـدثیـن بنام شیعه که مشاهیـر علماى ما بـوده انـد از جمله شاگـردان کلینـى به شمار مـى رونـد:
1ـ ابـن ابـى رافع صمیـرى.
2ـ احمد بن احمد کاتب کوفى.
3ـ احمد بن على بن سعید کوفى.
4ـ ابو غالب احمد بن زرارى .
5ـ جعفر بن محمد بن قولویه قمى.
6ـ على بن محمد بن موسى دقاق.
7ـ محمـد بن ابـراهیـم نعمانـى معروف به ابـن ابـى زینب.
8ـ محمد بـن احمد صفوانى.
9ـ محمـد بـن احمـد سنـانـى زاهـرى مقیـم رى.
10ـ محمد بن على ما جیلویه .
11ـ محمـد بـن محمـد بـن عصـام کلینى.
12ـ هارون ابن موسى.

مهمترین و بزرگترین تالیف شیخ کلینی بدون شک اصول کافی است که باعظمت ترین کتب شیعه نیز می باشد اما تالیفات دیگر کلینی نیز قابل توجه ومورد مراجعه محدثان و فقها دراعصار مختلف بوده اند که از جمله آنها می توان به کتب زیر اشاره کرد.

1ـ کتاب رجال
2ـ کتاب رد بر قرامطه
3ـ کتـاب رسایل ائمه علیهم السلام
4ـ کتاب تعبیر الرویا
5ـ مجمـوعه شعر، مشتمل بـر قصـایـدى که شعرا در منـاقب و فضایل اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام سـروده اند.
6ـ کتاب کـافى (کتاب با عظمت کافـى که مهمتـریـن اثـر کلینـى و بلکه جـامعـه شیعه است مشتمل بـر سه بخش است:
الف : اصول کافى
ب : فروع کافى
ج : روضه کافى) کتاب اصول کافى داراى 16199 حدیث از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ائمه اطهار علیه‌السلام بـوده و مشتمل بر سـى کتاب است.
معروف تـریـن تألیفات کلینـى کتاب بـا عظمت و گـرانقـدر و نفیـس (کـافـى) است. جمله اى است منسـوب به امام زمان (عج) که فرمـود: (الکافـى کاف لشیعتنا) کافى شیعیان ما را کفایت مى کند.
کافـى نخستیـن کتاب از کتب اربعه است سه کتاب دیگر عبارتنـداز:
1-مـن لا یحضـره الفقیه از شیخ صـدوق
2-تهذیب از شیخ طوسى.
3-استبصار از شیخ طوسى.
ایـن چهار کتاب از یازده قرن پیـش تا کنون ماخذ کتب فقه و حدیث مـا و مـرجع محـدثیـن و مستنـد مجتهدیـن بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعى مى باشند.

گفتار بزرگان درباره کلینی
1ـ نجاشى مى گوید: او در زمان خـود، شیخ و پیشـواى شیعه در شهر رى بـود و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مـورد اعتماد است.
2ـ ابـن طاووس می گـویـد: تـوثیق و امانت شیخ کلینـى مـورد اتفاق همگان است.
3ـ ابـن اثیر می گـویـد: او به فرقه امامیه در قرن سـوم، زنـدگـى تـازه اى بخشیـد و عالـم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب است.
4ـ ابـن حجر عسقلانى می گوید: کلینـى از روسا و فضلاى شیعه در ایام مقتدر عباسى است.
5ـ محمد تقـى مجلسـى می گـوید: حق ایـن است که در میان علما شیعه مانند کلینى نیامده است و هر کـس در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، در مـى یابـد که از جانب خـداونـد مـورد تاییـد بـوده است.

هجرت :
عصر کلینى را باید (عصر حدیث) نامید. نهضتـى که براى یافتـن، شنیـدن و نـوشتـن احادیث و روایات آغاز شـده بـود، سراسر ممالک اسلامى را فراگرفته بـود. کلینى را مـى تـوان یکـى از تشنگان پاک باخته علـم حـدیث به شمـار آورد.

کلینـى بـا شناخت عصـر خـود و موقعیت زمانى و پى بردن به این مساله که ایـن عصر گذر گاه تشیع است و اگر احادیث و روایات از ایـن بحـران بگذرنـد بـراى همیشه تشیع مى تـواند سالـم و به دور از التقاط و انحراف مسیر خـود را ادامه دهـد. شهر رى را که تازه دوستـداران مکتب علـوى در آن به قدرت رسیده بودند، با همه زیبائیها و جاذبه هایـش رها کرده و به سـوى قـم، شهر محـدثـان و راویـان، هجـرت نمود,گرچه قـم مرکز تشیع بشمار مى رفت و جویندگان کلام اهل بیت علیه‌السلام را سیراب مى کرد اما عطـش سیرى ناپذیر کلینى به زمزم زلال نـور ایـن خانـدان او را بـر آن داشت تا آن دیار مقـدس و حرم منـور را به امید یافتـن روایات و احادیث ناشنیده ترک کند.

از ایـن رو هجرت را آغاز نمـود و قـم را بـا تمـام ارزشهایـش به قصـد شهرها و روستاهاى دیگر ترک کرد کلینـى روستاها و شهرهاى بیشمارى را پشت سـر نهاد و هر جا محدث یا راوى حدیثى را مـى یافت که حـدیثـى از اهل بیت را در نزد خویـش داشت در مقابلـش زانوى ادب مى زد و پـس از مدتـى باز کـوله بار عشق و صفایـش را بر دوش مـى گرفت و راهى دیارى دیگر مى شد.

کوفه یکى از شهرهایى بـود که کلینى به آن قدم نهاد، در آن زمان کـوفه یکـى از مـراکز بزرگ علمى بشمار مـى رفت کوفه شهرى بـود که (ابـن عقده) در آن حضور داشت او در حفظ کردن احـادیث شهره آفاق بـود و بسیارى از شیفتگان علـم حـدیث را به ایـن شهر بزرگ مـى کشاند.

کلینی حافظ یکصد هزارحدیث

او یکصد هزار حـدیث را با سند در خاطر داشت و کتـابهاى بسیـارى را به رشته تحـریـر در آورده یکى از ارزنده ترین آثارش، (رجال ابن عقـده) است. در ایـن کتاب ابـن عقده شاگردان امام صادق علیه‌السلام را که حـدود 4000 نفر بـوده اند نام بـرده و روایات بسیارى را نیز از حضـرت امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است.

ایـن کتاب تا زمان شیخ طوسى وجود داشته و متاسفانه پـس از آن ایـن کتاب ارزشمند به سرنوشت برخى دیگر از میراث فرهنگى اهل بیت علیه‌السلام گرفتار شده است.

ثقه الاسلام کلینـى پـس از کسب فیض از دهها استـاد و محـدث در روستـاها و شهرهاى آن زمان سرانجام به بغداد رسیـد. مـدت مسافرت کلینـى به درستـى معلـوم نیست. اما در ایـن شکى نیست که در طـول مسافرتها چنان علم و فضل خـود را به نمایـش گذاشت و تصـویرى از یک عالـم شیعه حقیقى در اذهان مردم هر دیار مجسـم ساخت که وقتى به بغداد پاى نهاد فردى گمنام نبود.

به جرات مـى تـوان گفت که کلینى نام آورترین و بلند آوازه تریـن اندیشمند عصر خود بود. عصرى که اوج تلاش محدثیـن و علماى بزرگ و حتى نـواب خاص امام قائم علیه‌السلام مى باشد. ثقه الاسلام شیخ محمد کلینى بـا چهار سفیـر و نماینـده خاص حضـرت امام زمان علیه‌السلام که در طـول غیبت صغرى 69 سال رابط بیـن آن حضرت و شیعیان بـودنـد، هـم عصر بود.

کلینی مورد احترام شیعه و سنی

با اینکه آن چهار تـن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند و شیعیـان آنها را به جلالت قـدر مـى شنـاختنـد مع الـوصف کلینـى مشهورتریـن شخصیت عالـى مقامـى بـود که در آن زمان میان شیعه و سنى با احترام مـى زیست و به طـور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر فضایل اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام همت مى گماشت عمـوم طبقات او را به راستـى و درستـى گفتـار و کـردار و احاطه کامل بـر احادیث و اخبار مى ستودند.

سیماى مردان خـدا که پـس از تحمل رنجها و مشقت ها امانتـى را که از جانب خـداوند به آنان سپرده است، سالـم به منزل مـى رساننـد، دیدنى است. خدا در دیدگان چنیـن انسانهایى موج مى زند و سبکبالى وصف ناپذیـرى به آنها روى مـى دهـد. آنان در آن حالات روحانـى در شـوق دیدار دوست لحظه شمارى مى کنند. کلینى در حالـى که بیـش از 70 سال از عمرش مى گذشت و پس از 20 سال تلاش در تدویـن کتاب کافى و تحمل رنجها، غربتها و مشقت هـا... اینک در آستـانه ملاقـات بـا خدا نفـس راحتى مى کشید و آرامشى احساس مى نمـود، آرامشى که نشان از ایثـار و خـودگذشتگى و اداى تکلیف او داشت.

سال 329 هجـرى قمرى سالـى است که سال (تناثـر نجـوم) نام گرفته است سال فـرو ریختـن ستاره هاست سالـى که آسمان علـم ایـن دنیاى خاکى بى ستاره ماند. آرى در ایـن سال رادمرد بزرگ عالـم تشیع در ماه شعبان جهان فانـى را وداع کرد.

دانشمنـد نامـى بغداد (ابـو قیراط) بر پیکر پاکـش نماز خـواند، شیعیان با دلى پراندوه و با احتـرام خـاصـى آن مـرد خـدا را در (بـاب کـوفه) بغداد به خـاک سپـردنـد. در این سال با رحلت آخریـن نایب امام قائم (علـى بـن محمـد سمـرى) غیبت کبـرى آن حضـرت نیز آغاز گـردید.

......................................

گردآوری: کبری راسخی

منابع:
لغت‌نامه دهخدا به نقل از ریحانه الارب.
پایگاه اسلامی الشیعه

کد خبر 1307577